“IS HE okay?”
Kasunod ng tanong na iyon ay hinubad ng lalaki ang sunglasses at isinabit sa puting-puting polo shirt na suot nito. Nakita ni Aica ang abuhing mga mata nito. Kung hindi lang matatas ito sa pagta-Tagalog ay aakalain niyang isang foreigner ito.
Mukhang estranghero ito. taga-Maynila siguro. Biglang nag-init ang ulo niya nang maisip na kung hindi ito pumunta roon ay hindi sana nasagasaan ang kapatid niya. Tumayo siya mula sa pagkakaluhod sa tabi ni Ipe at hinarap ito.
“Hindi mo ba nakitang mataong lugar itong dinadaanan mo?” singhal niya rito. Halatang nagulat ito sa pagtataray niya. “Kung hindi ka reckless sa pagmamaneho, hindi mo sana nasagasaan ang kapatid ko!”
“I wasn’t reckless. At mabagal lang naman ang takbo ko. Kung hindi siya biglang tumawid, hindi siya madidisgrasya,” paliwanag nito.
“Oo nga naman, Miss. Walang kasalanan ang kaibigan ko. Pasensiya na,” sabi ng lalaking sumulpot sa tabi nito. Guwapo rin ito pero mas guwapo ang una.
Lalong nag-init ang ulo niya nang kampihan ito ng kasama. “Ang kapatid ko pa ang may kasalanan ngayon? Siya na nga ang nasagasaan!”
“Anong nangyari dito?” tanong ng pulis na lumapit upang mamayapa sa kaguluhan.
“Look, hindi ko sinasadya. At lalong hindi ko gusto ang nangyari. Ang mabuti pa, dalhin na lang natin siya sa hospital.”
“Dapat lang! Kapag may nangyaring masama sa kapatid ko’y mananagot ka!”
“Ate……”
Narinig niya ang mahinang boses ni Ipe sa gitna ng ingay.
“Magkamalay na siya,” sabi ni Enteng na nang lingunin niya ay inaalalayan na ang kapatid niya.
“Ipe! Ipe, ano ang masakit sa iyo? Nasagasaan ka ba? Saan ka tinamaan?” hindi magkandatutong tanong niya nang makaupo ito. Niyakap niya ito at pinaghahagkan.
“Hindi naman ako tinamaan, Ate. Natakot lang ako kaya ako hinimatay. Akala ko, masasagasaan ako,” paliwanag nito na halatang groge pa sa pangyayari.
“See? I told you,” sabi ng lalaking nagmamaneho sa Chedeng.
“Sinisisi mo pa ang kapatid ko?” Muling bumaling siya rito. “Ang kapal ng mukha mo, ha! Imbes na humingi ka ng paumanhin, kami pa ang sisisihin mo!”
“Kanina pa nga ako humihingi ng pasensiya, hindi ba?” anito, nakakubli sa tono ang pagkairita. “Mamang pulis, may pananagutan ba ako? I’m willing to take the kid to the hospital.”
“Okay ka na ba?” tanong niya sa kapatid. Pinainom niya ito ng tubig na hindi na niya alam kung sino ang nag-abot sa kanya.
“Nanghihina pa ako, Ate. Ang sakit ng puwitan ko sa pagkasadlak sa semento.”
“Bakit hindi ka kasi nag-iingat?” bulong niya rito. “Tignan mo tuloy ang nangyari.”
“Hindi ko naman gustong madisgrasya. Iyong popcorn ko…..”
“Hay, naku, matakaw ka talaga! Nadisgrasya ka na, pagkain pa rin ang nasa isip mo!” Pasimpleng kinurot niya ito sa tagiliran.
“Aray!” eksaheradong bulalas nito.
“Dadalhin ko na siya sa hospital para matignan ng doktor,” sabi ng driver ng Chedeng. “Sumama na kayo sa amin.”
“Okay na ako, te. Ayoko sa hospital, baka turukan ako!” mariing tutol ni Ipe na takot sa heringgilya.
“Hindi na kailangan. Ipapahilot ko na lang siya sakaling napilayan!” mataray na sabi niya sa lalaki habang inaalalayan nila ni Enteng si Ipe patungo sa tabi ng kalsada.
“Hindi na ba kayo magrereklamo?” tanong ng pulis na tumitingin sa driver’s license ng lalaki. “Sigurado ba kayong hindi nasaktan ang kapatid mo?”
“Sigurado po. Uuwi na lang kami.” Muling sinulyapan niya ang estranghero at nakasimangot na inirapan. “Sa susunod, magdahan-dahan ka na lang sa pagmamaneho mo. Hindi mo pag-aari ang kalsada!”
“Ate, huwag ka nang makipag-away,” sabi ni Ipe na hinatak ang braso niya. “Ako naman ang may kasalanan, eh. Bigla na lang akong tumawid.”
“Ihahatid ko na kayo,” sabi ni Enteng. “Makabawi man lang ako sa kasalanan ko sa iyo.”
“Isa ka pa!” Inis na binalingan niya ito. “Bakit akala mo’y nakalimutan ko na ang ginawa mo!”
“Aica, naman……” Napakamot uli sa ulo si Enteng. “Sige na, ako na ang maghahatid sa inyo ni Ipe.”
“Hindi na! Sasakay na lang kami kay Mang Carling. Tutal naman, nauuna siya sa pila. Ayokong magkaroon ng utang-na-loob sa iyo. Nakakainis ka!”
Walang nagawa si Enteng nang sumakay na sila sa tricycle ni Mang Carling. Nagbalik na rin ang mga tao sa kani-kanilang gawain kaya nagkaroon siya ng pagkakataon na pagmasdan ang lalaking muntik makasagasa sa kapatid niya. Kausap nito at ng kaibigan nito ang pulis. Nakita niya nang iabot ng pulis ang lisensya nito. Pagkatapos magpasalamat ay sumakay na sa Chedeng ang dalawa.
Tumingin pa sa direksiyon nila ang lalaki kaya agad na binawi niya ang kanyang tingin. Ang buwisit na iyon at malakas pa ang loob na tumingin sa kanila! Pasalamat ito at walang nangyaring masama kay Ipe. Kung nagkataon, tiyak na maghahalo ang balat sa tinalupan!
👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨👩‍❤️‍💋‍👨
“ARAY, luway-luway naman po, Lola!”
Nagkakandapilipit si Ipe habang hinihilot ni Nana Gagay ang likod at balakang nito. Napapangiwi naman si Aica habang nanonood at naririnig ang reklamo nito. Nakatingin lang si Lola Bening habang ginagamot ng kaibigan ang apo nito.
“Dai ka na magreklamo!” sabi ni Nana Gagay na kilalang manghihilot sa lugar nila. “Kung nag-iingat ka, dai na sana nangyari iyan sa imo.”
“Ewan ko ba naman kung bakit bigla na lang tumawid iyan kanina, Lola. Muntik na akong hinimatay, ah! Pagkatapos, sasabihan akong huwag makipag-away. Ipinagtatanggol ko lang naman siya. Paano kung may masamang nangyari?”
“Eh, wala naman nga, Ate. Ako nga ang may kasalanan———–araaayyyy kupo, makulog!” anitong ang ibig sabihin ay masakit. Napaiyak na ito.
“Masakit, ano? Kaya sa susunod, mag-iingat ka na. Huwag kang tawid na tawid, titignan mo muna kung may paparating na sasakyan,” paalala niya. “Makulit ka kasi, eh.”
“Nasaan ka ba kanina at hindi mo namalayang bigla na lang tumawid iyang kapatid mo?” tanong ni Lola Bening sa kanya.
“Iniiwal niya si Enteng, Lola,” sabi ni Ipe. “Araaay!”
“Inaway mo si Enteng?”
“Kinompronta ko lang po. Totoo ngang ipinamamalita niyang nobya niya ako. Ang kapal ng mukha, eh!”
“Guwapo naman si Enteng. Mabuot, mayong bisyo, mahigos. Ano pa naman ang hahanapin mo sa kanya, Aica?” biro ni Nana Gagay sa kanya.
“Mabait nga, walang bisyo, masipag. Pero hindi ko nga po siya gusto, alangan namang pilitin ko ang sarili ko?”
“Sabagay nga naman.” Ibinalik nito ang kamiseta ni Ipe. “Oh, tapos na. Magbihis ka na. Huwag kang maliligo ng dalawang araw. Baka kalimutan mo ay makakasama iyon dahil hinilot kita.”
“Sanay naman pong hindi maligo ang batang iyan,” biro niya. “Hindi ba, Ipe?”
“Sige, biruin mo ako, Ate. Kung may masamang nangyari sa akin, wala ka nang binibiro ngayon,” nakasimangot na sabi nito habang isinusuot ang kamiseta.
“Tama na iyang biruan na iyan. Magpasalamat tayo at walang masamang nangyari sa imo,” sabi ni Lola Bening bago binalingan ang kaibigang manghihilot. “Dito ka na maghapunan, Gagay.”
“Sa bahay na at hinihintay ako ng mga apo ko. Ako’y lalakad na.”
“Ipagbalot mo na lamang ng nilagang baka ang Nay Gagay mo, Aica.”
“Opo. Sandali lang.”
Bumaba siya sa paminggalan at ipinagbalot ng ulam ang matanda. Nang iabot niya iyon ay nagpaalam na ito. Dalawang bahay lang naman ang layo ng tinitirhan nito...

mula sa kanila kaya inihatid niya ito. Masalimsim na at malabo na rin ang mga mata nito.
Nang makabalik siya ay naghain na siya ng hapunan. Kahit may dinaramdam ay magana pa ring kumain si Ipe kaya biniro niya itong tila nagdadahilan lang. Pangiti-ngiti lang naman si Lola Bening na sanay na sa pagkukulitan nilang dalawa.
Pagkakain ay pinagpahinga na niya si Ipe. Nang nakahiga na ito sa loob ng kulambo ay binalikan niya si Lola Bening sa balkonahe. Nagtimpla siya ng kape at ininom iyon habang ang matanda naman ay pagnganganga ang pinaglilibangan.
“Natakot talaga ako kanina, Lola. Muntik na akong hinimatay nang makita ko si Ipe na nakabulagta sa kalsada. Kung may nangyari sigurong masama sa kanya, eh, hindi ko mapapatawad ang sarili ko. Inuna ko pang makipag-away kay Enteng kaysa bantayan siya.”
“Ang disgrasya, kapag talagang madidisgrasya ka, hindi mo maiiwasan. Kaya nga aksidente, eh. Kung alam nating mangyayari iyon, makakapaghanda tayo, kaya hindi na matatawag na disgrasya.”
Napabuntong-hininga siya sa sinabi ni Lola Bening. Muli siyang humigop ng kape. “Kayo na lang ni Ipe ang kasama ko sa buhay, Lola. Hindi ko matatanggap kapag may nangyari sa isa man sa inyo.”
“Huwag mo nang isipin iyon at ipinag-adya naman ng Diyos ang kapatid mo. Sa susunod ay mag-iingat na lang kayo kapag pumupunta sa bayan.”
“Kasalanan kasi ng mayabang na iyon, eh. Akala mo, nabili niya ang kalsada!”
“Sino?” Napatingin ito sa kanya, nagtataka sa kanyang sinabi.
“Iyon pong muntik makasagasa kay Ipe. Taga-Maynila siguro. Naku, kung nagkabali-bali ang buto ng kapatid ko, hindi siya makakaalis ng Bicol na walang bukol sa ulo!”
“Patawarin mo na iyong tao at aminado naman si Ipe na siya ang may kasalanan. Sige, kapag lagi kang nagagalit, papangit ka. Hindi ba iyon ang madalas mong sabihin sa akin?”
Napangiti siya sa huling sinabi ni Lola Bening. Naupo siya sa katangan ng kawayang sofa at niyakap niya ito. Ibang-iba ang lola nila sa matatandang kaedaran nito sa lugar nila. Sa kabila ng mga trahedyang nagdaan sa pamilya nila ay laging positibo ang pananaw nito. Ngingiti lang ito habang naglilitanya siya ng mga reklamo niya sa buhay at kapag tapos na siya ay saka siya nito pangangaralan.
Mula nang magkaisip siya ay nagisnan na niya itong mahinahong magsalita. Bihirang-bihirang maririnig sa bibig nito ang masasamang salita na bukambibig na ng ibang matatanda roon. Nang hindi na niya ito payagang tumulong sa bukid ay pagnganganga at paggagantsilyo ang pinaglilibangan nito. Ang mga kurtina at sapin nila sa mesa ay pawang gawa nito.
“Lola, kailan kaya tayo yayaman?” sabi niya nang bigla lang sumagi sa isip niya. Kumalas siya mula sa pagkakayakap dito at naupo siya sa sahig malapit sa paanan nito.
“Bakit mo naman naitanong? Akala ko ba’y kontento ka na sa ganitong buhay dahil maski papaano naman ay kumakain tayo ng sobra pa sa tatlong beses sa isang araw?”
“Naisip ko lang naman. Siyempre nangangarap din ako na makapagpatayo ng magandang bahay balang-araw. Nangangarap din ako na makabili ng magagandang gamit, damit….. iyong mabibili ko lahat ng kailangan natin.”
“Hindi masama ang mangarap, Aica. Pero hinay-hinay lang sa pangangarap at baka kapag nabigo ka ay hindi mo kayanin. Ang isipin mo, una: paano mo maaabot ang mga pangarap mo sa buhay? Kailangang kumilos para matupad ang mga hangarin sa buhay. Hindi pwedeng nakaupo lang sa isang tabi. Kapag dumating sa iyo ang oportunidad, hindi mo na dapat pakawalan iyon.”
“Kailan kaya darating sa akin ang oportunidad, Lola? Hindi kaya puwedeng umulan na lang ng pera o kaya ay makahukay ako ng banga ng ginto sa bukirin natin?”
“Lokong bata ito! Imposible iyang mga sinasabi mo!”
Nagsalo sila ni Lola Bening sa masayang tawa pagkatapos niyon. Ipinatong niya ang braso niya sa kandungan nito at humingalay.
“Dalawang araw na akong hindi naliligo. Baka maamoy mo ako niyan,” biro pa nito sa kanya.
“Kaya pala mapanghi!” ganting biro niya na sinundan ng hindi mapigil na pagtawa.
“Mamaya mo’y ikaw ang maihi sa kakatawa riyan, sige ka! Kung mapanghi ako’y lumayo ka na nga lang sa akin!”
“Lola, naman, nagbibiro lang naman ako, eh. Ang bangu-bango nga ng saya mo, oh!” sabi niya at dinala sa ilong niya ang laylayan niyon.
“Loko kang bata ka!” natatawang bulalas nito.
Ang masayang kuwentuhan nila ay naputol nang mapansin nila ang paparating na tricycle na tumutumbok sa direksiyon nila. Mayamaya pa ay pumasok iyon sa bakuran at huminto sa tapat ng kubo. Nakilala niya si Enteng kasama ang dalawa nitong nakatatandang kapatid na lalaki. Mayamaya ay bumaba mula sa side car ang ina nito at kapatid na babae.
“Magayon na banggi, Lola Bening,” bati ni Aling Siony na sinegundahan ng mga anak nito.
“Magayon na banggi, Aica, Lola,” bati naman ni Enteng.
“Magayon na banggi rin sa inyo. Ano’t napasugod kayo?” sabi ni Lola Bening. Tumayo ito mula sa kinauupuan at nanungaw sa pasimano ng maliit na balkonahe.
Tumayo siya pero tahimik lang siyang nakinig sa mga ito. Kahit hindi sabihin ni Aling Siony ay parang nahuhulaan na niya kung ano ang pakay ng mga ito roon.
“Ito ho kasing binata ko, gustong humingi ng dispensa kay Aica. Nagkagalit yata sila kanina.”
“Ah, ganoon ba? Sige, dagos kamo. Sakat na kamo.”
Naunang pumangik si Aling Siony na may bitbit na bilaong natatakpan ng dahon ng saging. Kasunod nito ang bunsong si Anita na may bitbit na isang basket ng mga prutas. Sumunod si Enteng habang ang dalawang kuya nito ay naghintay na lang sa ibaba ng bahay.
“Nagdala kami ng kaunting mapagsasaluhan,” sabi ni Aling Siony nang makapasok sa munting sala. “Aica, dinalhan ka rin namin ng prutas. Namitas sila kanina ng saging at dalandan. Iyang suha, matamis iyan.”
“Salamat po pero hindi na sana kayo nag-abala. Nagkausap na kami ni Enteng…..”
“Gusto ko lang namang mawala ang galit mo sa akin,” sabi nito na nakagawian na yata ang pagkakamot sa ulo kapag nasusukol.
“Isay pa naman ang dai maaanggot, Aling Siony? Ipinamalita ba naman na nobya niya ako, eh, hindi naman totoo.”
“Napagalitan ko na nga iyan kanina. Ikako ay nakakahiya sa lola mo.”
“Pasensiya ka na kay Kuya, Ate Aica. Crush na crush ka kasi niyan, eh,” sabad ni Anita.
“Hoy, huwag ka ngang sumabad sa usapan ng matatanda!” saway ni Aling Siony rito. “Eh, kaya nga kami nandito para humingi ng dispensa itong binata ko.”
“Maayo na ho iyon,” sabi niya bago inirapan si Enteng. “Huwag na lang niyang uulitin.”
“Kung sa mga nililigawan lang naman nitong si Enteng, aba’y ikaw ang gusto namin. Kaya lang, hindi naman namin pwedeng pilitin ka kung ayaw mo talaga sa kanya, hindi ba?”
Alam niyang may iba pang nais ipakahulugan ni Aling Siony sa sinabi nito. “She can read between the lines” ang tawag doon. Pero hindi magbabago ang pagtingin niya kay Enteng kahit pa ligawan siya ng buong angkan nito. Bukod sa bata pa siya para sa isang seryosong relasyon ay hindi pa niya gustong mag-asawa. Ayaw niyang matulad sa mga kababata at kaklase niya na maagang pumasok sa pagpapamilya. Marami pa siyang pangarap sa buhay sa sarili niya, kay Ipe at sa kanilang lola.